آشنایی با زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار

در این مقاله قصد داریم به موضوع زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار بپردازیم. همان طور که قبلا گفته شد مدل های فرایند کسب و کار، ارائه انتزاعی از واقعیت ها هستند که ویژگی های نگاشت (mapping)، انتزاعی و عملی بودن را دارند. در مدل فرایندی شکل زیر نیز فعالیت ها مشخص شد که بایستی انجام شوند تا یک ادعای خسارت پردازش شود. این مدل فرایندی یک ارائه انتزاعی از فرایندی می باشد که در شرکت بیمه در جریان است. در این مدل تنها فعالیت های اصلی نشان داده شده اند و فعالیت های خاص این فرایند ترسیم شده است. از این رو از فعالیت هایی که مهم نبودند، صرف نظر شده است از قبیل فعالیت یک سند از یک اتاق به اتاق دیگر در شرکت بیمه. دوره آموزشی مدل سازی تصمیم و فرآیند کسب و کار

فعالیت هایی که در مدل فرایندی مشخص نشده اند هنوز قابلیت عملی بودن را دارند زیرا از این مدل فرایندی می توان به جای فرایند اصلی استفاده کرد و اگر از نمادهای مدل سازی استفاده نشود، به راحتی نمی توان آن را درک کرد. به عبارت دیگر زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار باید دقیقا آن چیزی را نشان دهند که قرار است در مدل های فرایند کسب و کار ارائه شود. بنایراین زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار، اساسا زبان هایی را فراهم می کنند تا بتوان جنبه های فرایندهای کسب و کار را ارائه داد.

مفاهیم زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار :
به طور کلی زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار از مفاهیم و رابطه های بین آنها تشکیل می شوند که به آن نحو انتزاعی (abstract syntax) می گویند و برای چگونگی بیان مفاهیم زبان به نحو واقعی (Concrete syntax) یا نشانه گذاری (notation) نیاز است. در نهایت مفاهیم باید یک معنای خاصی را داشته باشند که به آن معناشناسی زبان (semantics) گفته می شود. در ادامه قصد داریم به توضیح هر یک از مفاهیم زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار بپردازیم.

1) نحو انتزاعی (abstract syntax):
نحو انتزاعی (abstract syntax) بیان می کند چه مفاهیم و چه عباراتی وجود دارند که می خواهیم از آنها در زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار استفاده کنیم. به عنوان نمونه در مثال ادعای خسارت از شرکت بیمه، تعدادی مفاهیم وجود دارد که از طریق زبان مدل سازی قابل تعریف هستند که مهم ترین آنها عبارتند از:
• فعالیت (activity): فعالیت یکی از مفاهیم زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد و استفاده از آن در مدل های فرایندی منطقی به نظر می رسد زیرا باید فعالیت ها را در سازمان ها به عنوان بخشی از فرایندهای کسب و کار به صورت مدل درآورده شوند. به عنوان نمونه این مفهوم در مثال ادعای خسارت 4 بار استفاده شده است.
• جریان توالی (sequence flow): یکی از مفاهیم مورد استفاده در زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد که همان پیکان های جریان در مدل فرایندی هستند.
• درگاه (gateway): یک مفهوم مورد استفاده دیگر در زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد که همان نقطه تصمیم است و به صورت همزمان اجرا می شود.
• رویدادها (events): یک مفهوم دیگری که در زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار استفاده می شود.

از این رو برای این که بتوان فرایندهای کسب و کار را ثبت و ضبط کرد، حداقل به چهار مفهوم فعالیت، جریان توالی، درگاه و رویداد نیاز است که به این مفاهیم نحو انتزاعی گفته می شود.

2) نحو واقعی (Concrete syntax) یا نشانه گذاری (notation):
روش هایی برای بیان این مفهوم از زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار نیاز می باشد که جزئی از زبان است و از هر نمادی می توان برای بیان مفاهیم فعالیت، جریان توالی، درگاه و رویداد استفاده کرد. همواره باید به خاطر داشت که زبان با نشانه گذاری همراه است و نشانه گذاری همان مفهومی می باشد که در شکل زیر مشاهده می کنید. در مدل فرایندی زیر، فعالیت با شکل مستطیل با لبه های گرد، جریان توالی توسط یک پیکان، درگاه ها با شکل لوزی مانند و رویدادها نیز با شکل دایره نشان داده می شوند.

3) معناشناسی زبان (semantics):
اما ممکن است برایتان سوال پیش آید که آیا می توان یک زبان را با مفاهیم ثابت و نشانه گذاری های مختلف ایجاد کرد؟ پاسخ بله است ولی قبل از پرداختن به پاسخ این سوال به صورت مفصل بهتر است ابتدا با مفهوم معناشناسی آشنا شوید. معناشناسی یک زبان، یکی از مفاهیم زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد که معنای عناصری است که در مدل فرایندی خود از آن استفاده شده است. به عنوان مثال معنای فعالیت یعنی چیزی که در طول فرایند کسب و کار انجام داده می شود که زمان بر است و توسط منابع و نقش ها در سازمان ها انجام می شود. پس تمام عناصر موجود در مدل های فرایند کسب و کار معناشناسی دارند. همچنین کل فرایند معناشناسی خودش را دارد، از این رو یک معناشناسی اجرایی نیز وجود دارد. معناشناسی جریان توالی یعنی ترتیبی که فعالیت ها باید اجرا شوند، مشخص می کند و با استفاده از تصمیم نیز می توان یک راه جایگزین برای اجرای فرایند داشت. پس می توان گفت که معناشناسی همان معناشناسی اجرا می باشد که توسط یک فرایند مشخص می شود.
حال در ادامه در این قسمت از مقاله زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می خواهیم یک زبان با مفاهیم ثابت و نشانه گذاری متفاوت ایجاد کنیم. در این مدل فرایندی از شکل مثلث برای رویداد، از شکل بیضی برای فعالیت، از شکل مربع برای تصمیم و همچنین از شکل پیکان برای جریان توالی استفاده می شود. پس فرایند ادعای خسارت را می توان با نشانه گذاری جدید زیر نشان می دهیم که همان مفهوم ثابت و نحو انتزاعی را دارد.

حال ممکن است برایتان سوال پیش آید که شکل فوق یک ایده خوب برای نشان دادن مدل فرایند کسب و کار می باشد یا خیر؟ همان طور که به نظر می رسد ایده خوبی برای نشان دادن یک مدل کسب و کار نیست زیرا یک استاندارد ارتباط بین مفاهیم و نشانه گذاری ها را آسان تر می کند بنابراین فقط نحو انتزاعی نیست و عناصری که BPMN مشخص و نشانه گذاری شده اند باعث می شود مدلی که افراد دیگری ساخته اند، راحت تر برای سایر افراد قابل درک باشد.

آشنایی با BPMN در زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار:
در این قسمت از زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار قصد داریم شما را با نسخه دوم استاندارد BPMN صحبت کنیم که یک استاندارد صنعتی برای مدل سازی فرایند کسب و کار توسط Object Management Group می باشد که در ورژن قبلی مخفف Business Process Model and Notation بود. نسخه دوم آن را تغییر داد اما می توان گفت که هر دو آنها BPMN هستند. مدل سازی BPMN 2، یک زبان مدل سازی فرایند اشاره کننده یا Expressive و یکی از زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد که بسیار انعطاف پذیر است و این امکان را فراهم می کند که از مجموعه های متفاوت مفاهیم مدل سازی استفاده کرد پس با حداقل مفاهیم مدل سازی می توان شروع کرد و مدل های فرایند کسب و کار با معنای زیادی را ایجاد کرد. لازم به ذکر است که BPMN یکی از زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار می باشد که بر روی فرایندهای کسب و کار عملیاتی تمرکز می کند. پس برای چشم اندازهای فرایند، ساختار سازمانی و ساختار داده در زیرساخت های IT مناسب نیست.

تعدادی از دسته بندی عناصر BPMN به شرح زیر می باشد:
• اشیا مربوط به جریان (Flow Objects): اشیایی که در جریان فرایند می توان آنها را نشان داد مانند Events، Activities و gateway.
• مصنوعات (Artefacts): اطلاعات بیشتری که در فرایند مفید است، نشان می دهد مانند Annotation
• اشیا ارتباطی (Connecting objects): اشیا جریان را به یکدیگر وصل می کند. اما لازم است بدانید که قوانین مشخصی برای اتصال بین آنها به کار برده می شود مانند sequence flow
• Swim lames: ابزار بسیار مفیدی می باشد که در آینده در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

در مقاله تحت عنوان آشنایی با زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار قصد داریم به طور مفصل به زبان های مدل سازی فرایندهای کسب و کار بپردازیم.

دوره آموزشی مدل سازی تصمیم و فرآیند کسب و کار

فهرست کلی مقالات دوره