در مقاله های قبلی به دستور، ساختار و معناشناسی زبان های مدل سازی فرایند مخصوصا زبان های مدل سازی فرایندها پرداختیم. در این مقاله قصد داریم به موضوع رفتار فرایند بپردازیم که در رفتار فرایند باید به صحت دستوری و همچنین صحت معناشناسی در رفتار فرایند اشاره کنیم. صحت دستور در تعریف آن این اطمینان را حاصل می کند که عناصر مدل به گونه ای سازماندهی می شوند که با دستور انتزاعی زبان مدل سازی هماهنگ هستند. به عنوان مثال در مدل فرایند ادعای خسارت از شرکت بیمه می توان بررسی کرد که آیا صحت دستوری دارد یا نه. در این مدل فرایندی رویداد آغازین دریافت ادعای خسارت هیچ فلش ورودی ندارد و اگر داشته باشد از نظر دستوری صحیح نیست. در واقع رویدادهای آغازین هیچ فلش ورودی ندارند و رویدادهای پایانی نیز هیچ فلش جریان خروجی ندارند. لازم به ذکر است که هر فلش جریان توالی دقیقا دو گره را به هم وصل می کند، پس می توان گفت مدل فرایندی ادعای خسارت از نظر دستوری صحت دارد و مدل فرایندی ارائه شده در BPMN کاملا مطابق با دستور انتزاعی BPMN است.
معناشناسی مدل های فرایند، معنی مدل های فرایند را که از نظر دستوری صحت دارند، تعریف می کند. یعنی مدل های فرایند باید از نظر دستوری صحت داشته باشند و در واقع همان رفتار فرایند می باشد که توسط مدل فرایندی تعریف شده است. به عنوان مثال ترتیب اجرای فعالیت ها در مثال ادعای خسارت از شرکت بیمه، یک مدل ساده با رفتار ساده را مشاهده می کنید.
حال منظور از صحت معناشناسی در رفتار فرایند چیست؟ صحت معناشناسی در رفتار فرایند اطمینان حاصل می کند که فرایند به صورت صحت رفتار می کند و به خوبی به پایان می رسد. مثال ادعای خسارت از شرکت بیمه نشان می دهد که مدل فرایندی را ایجاد کرد که از نظر فنی صحت داشته باشد اما از نظر معناشناسی صحتی ندارد. یعنی جریانی در مدل های فرایندی وجود دارد که مطلوب نیست. پس لازم است که این نوع جریان ها را تشخیص داد که دقیقا موضوع همین مقاله می باشد.
برای تحلیل صحت معناشناسی در رفتار فرایند ، مدل فرایندی را باید بررسی کرد تا ناهنجاری های رفتاری نداشته باشد. شکل زیر یک مدل فرایند سفارش محصول می باشد.
در مدل فرایندی فوق نشان می دهد که بررسی پرداخت می تواند دو خروجی ممکن را داشته باشد یعنی مقدار پرداختی صحت ندارد و یا مقدار پرداختی صحیح می باشد. اگر مقدار پرداختی نادرست باشد باید فعالیت ارسال صورت حساب به روز رسانی شده انجام شود که ادغام کننده XOR باید صورت گیرد که باید منتظر پرداخت وجه ماند و فرض کنید که پرداخت انجام می شود و وجه دریافت شده است. از این رو باید فرایند ادامه مسیر خود را طی کند ولی این اتفاق نمی افتد زیرا ادغام کننده AND منتظر فعال سازی هر دو فلش ورودی می ماند که در این مورد تنها یک فلش ورودی فعال شده است که همان فلش ورودی از سمت فعالیت دریافت وجه می باشد. به همین دلیل فرایند به بن بست می خورد و ناتمام می ماند. بنابراین این مدل فرایندی از نظر دستوری کاملا درست است اما دارای خطای معناشناسی جریان می باشد که ممکن است دچار بن بست شود و ناتمام بماند. اگر پس از اولین فعالیت بررسی وجه، شاخه دیگری انتخاب شد، در آن صورت فرایند با موفقیت به پایان می رسد. ولی مواردی وجود دارد که باعث می شود فرایند با موفقیت به پایان نرسد که یک عدم صحت معناشناسی می باشد و بایستی آن را شناسایی کرد. پس در ادامه قصد داریم رفتار صحیح فرایندها را توضیح دهیم. همچنین قصد داریم Petri nets به همراه نگاشت آن از BPMN به Petri nets برای بررسی صحت فرایند معرفی کنیم. فعالیت های فرایند چیست؟
رفتار فرایند و مسیرها :
رفتار فرایند می تواند توسط مجموعه ای از توالی های اجرا که در مدل امکان پذیر است، مشخص شود. به همین جهت باید مسیرهای مدل فرایند ناشی از رویدادهای اتفاق افتاده و فعالیت های اجرا شده بررسی شود. توالی از رویدادها و فعالیت ها می توان ایجاد کرد. بنابراین مسیرهایی از فرایند ایجاد می شود که معناشناسی ناشی از آن را معناشناسی مسیر می گویند. در واقع مسیر مراحلی که در طول اجرای فرایند طی شده است، می باشد. حال قصد داریم مسیرها در رفتار فرایند با توجه به شکل زیر بررسی کنیم.
هر مسیر با دریافت ادعای خسارت شروع می شود و سپس فعالیت های ثبت ادعای خسارت، تصمیم گیری بر پوشش ادعای ثبت خسارت، آماده سازی نامه موافقت به ترتیب اجرا می شوند و نهایت با رویداد قبول ادعای خسارت خاتمه می یابد که یک مسیر و یک اجرای ممکن از فرایند می باشد. همان طور که مشاهده می کنید لازم نیست که برای تحلیل رفتار فرایند تمام فعالیت ها در مسیر نشان داده شوند. مسیری دیگری نیز وجود دارد که دریافت ادعای خسارت شروع می شود که در این مسیر فعالیت های ثبت ادعای خسارت، تصمیم گیری بر پوشش ادعای ثبت خسارت، آماده سازی نامه عدم موافقت به ترتیب اجرا می شوند و نهایت با رویداد رد ادعای خسارت خاتمه می یابد. پس برای این مدل فرایندی دقیقا دو تا مسیر وجود دارد.
1) دریافت ادعای خسارت، ثبت ادعای خسارت، تصمیم گیری بر پوشش ادعای ثبت خسارت، آماده سازی نامه موافقت، قبول ادعای خسارت
2) دریافت ادعای خسارت، ثبت ادعای خسارت، تصمیم گیری بر پوشش ادعای ثبت خسارت، آماده سازی نامه عدم موافقت، قبول ادعای خسارت
بنابراین مسیرها ابزاری برای مشخص کردن رفتار فرایند هستند.
تحلیل رفتار فرایند :
در تحلیل رفتار فرایند، از حالت واقعی اجرای نمونه فعالیت می توان رفتار فرایند را درک کرد و فقط می توان بیان کرد که چه فعالیت هایی اجرا شده است. در تحلیل رفتار فرایند، ترتیب اجرای فعالیت ها برای فرد بسیار مهم است نه خود فعالیت ها و اجرای آنها. از این رو با استفاده از معناشناسی در رفتار فرایند می توان مسیرها را تحلیل کرد یعنی فعالیت ها مستقیما از حالت آماده به حالت پایان رفته می روند و به عبارتی فعالیت آماده اجرا است ولی اجرا نمی شود و به پایان می رسد.
همان طور که گفته شد همزمانی ناشی از مسیرهایی با ترتیب اختیاری فعالیت های همزمان می باشد. در مثال انتزاعی زیر، مسیرهای مختلفی وجود دارد که هر مسیر با رویداد i شروع می شود و به رویداد j ختم می شود.
در این مثال همزمانی وجود دارد و همان طور که گفته شد در همزمانی مسیرهای اجرایی مستقل از یکدیگر هستند یعنی B و D می توانند به صورت مستقل از یکدیگر اجرا شوند پس B می تواند اجرا می شود و بعد از اجرای B فعالیت C یا D می توانند اجرا می شوند. فرض کنید که فعالیت D اجرا می شود و پس از آن ممکن است C یا E اجرا شوند. اگر تمام فعالیت های A، B، C، D و E اجرا شوند فعالیت F می توانند اجرا شوند. پس در این جا تنها دو مسیر وجود ندارد بلکه چندین مسیر وجود دارد که عبارتند از:
iABDCEFo , iABCDEFo , iABEBCFo , …
بنابراین اگر همزمانی در مدل فرایندی وجود داشته باشد، فضای حالت بیشتری وجود خواهد داشت و فرایند می تواند حالت ها و اجراهای دنباله دار بیشتر و پیچیده تری را داشته باشد. به طوری که تمام مسیرهایی که با i شروع شده اند و با B، C، D و E ادامه پیدا کرده اند که B قبل از C و D قبل از E اجرا شده اند، همچنین F و o دارند، مسیرهای مجاز می باشند.
رفتار فرایند در حلقه ها :
در این قسمت قصد داریم رفتار فرایند را در حلقه بررسی کنیم. در شکل زیر یک حلقه را مشاهده می کنید که پس از اجرای اولین بخش مدل فرایندی می توان به فعالیت A برگشت که به صورت gateway ادغام شونده استفاده شده است. در مدل فرایندی می توان از حلقه هایی با طول دلخواه بسته به تعداد تکرارها داشت.
مسیر یک تکرار در حلقه: iABDCEFADEBCFGo , …
مسیر دو تکرار در حلقه: iABDCEFADEBCFADEBCFGo , …
لازم به ذکر است که در رفتار فرایند مسیر را برای هر تعداد تکرار حلقه می توان انجام داد که البته هر چه تعداد تکرار حلقه بیشتر شود طول مسیر نیز بیشتر خواهد شد.
امید است که مطالعه این مقاله تحت عنوان بررسی رفتار فرایند در مورد رفتار فرایند برای شما خوانندگان گرامی مفید واقع شود.
بدون دیدگاه